ویژگی­های تشخیصی میگوهای خانواده پنائیده و افتراق جنس پنئوس  از جنس­های مشتق شده از آن

نیما شیری^*1 و خدیجه خوشنودی فر²  

 1 . دانش آموخته دکتری تخصصی بهداشت آبزیان، بخش علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

  2 . دانش آموخته کارشناسی ارشد تکثیر و پرورش آبزیان، گروه شیلات، دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.

  مجله ترویجی میگو و سخت پوستان، دوره چهارم / شماره 2

چکیده

با توجه به اهمیت خانواده پنائیده در صنعت میگوی جهان و ایران و تغییرات زیادی که به ویژه جنس پنئوس از نظر رده بندی در طی زمان متحمل شده و سایر جنس­های این گروه جانوری از آن منشعب گردیدند، هدف از تحقیق پیش رو معرفی ویژگی­های تشخیصی میگوهای پنائیده و افتراق جنس پنئوس از جنس­های مشتق شده از آن می­باشد. مهمترین ویژگی­های تشخیصی و وجوه تمایز ریخت شناختی مورد استفاده برای افتراق خانواده پنائیده از سایر خانواده­های آبشش منشعب، تفاوت­های موجود در روستروم، پایه چشمی، کاراپاس، پاهای قدم زن، پاهای شناگر، تلسون و بندهای شکمی هستند. خصوصیات روستروم (تعداد خارها) و تلیکوم (وضعیت صفحات جانبی) به عنوان مبنایی برای افتراق جنس­های Penaeus، Melicertus، Metapenaeus ، Fenneropenaeus، Litopenaeus، Marsupenaeus و Farfantepenaeus از جنس اصلی قرار گرفتند که البته مطالعات ملکولی (mt-DNA) نیز این تقسیم بندی را تائید نموده است. گرچه تفاوت­های بین گونه­ای معمولا در حد اندازه­ی بیشینه به تفکیک جنسیت و ترکیب رنگی بدن افراد است. در آبهای جنوب ایران 7 گونه میگوی وحشی شامل ببری سبز، موزی، سفید هندی، دم قرمز، ژاپنی، سفید سرتیز و خنجری مورد صید و بهره­برداری قرار می­گیرند. در گذشته گونه­های ببری سیاه، ببری سبز، و سفید هندی با هدف پرواربندی، تکثیر می­شدند که بنا به دلایلی از چرخه تولید تجاری کنار گذاشته شدند و هم اکنون تنها گونه سخت پوست دریایی در صنعت  آبزی پروری کشور، میگوی پا سفید غربی است.

کلیدواژه­ها

خانواده پنائیده، جنس پنئوس، ویژگی­های تشخیصی، آبزی پروری، صید و بهره­ برداری.

مقدمه

میگوهای خانواده­ی پنائیده[1] بزرگترین مجموعه از ابر خانواده Penaeoidea می­باشند که می­توان آنها را مهمترین آبزی پرورشی از گروه سخت پوستان دانست که طی دو دهه اخیر جایگاه مهمی ‌در صنعت آبزی پروری ایران کسب کرده­اند. به طوری که استان­های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان در جنوب کشور و استان گلستان در شمال کشور، در مجموع تولید سالانه بیش از 32 هزار تن میگو را بر عهده داشته­اند (غریبی، 1396). تکثیر و پرورش میگو در ایران از سال 1373 با گونه ببری سبز در استان بوشهر آغاز شده و با دیگر گونه­ها شامل ببری سیاه و سفید هندی در استان­های جنوبی پی گرفته شد. ولی در سالیان بعد با توجه به بازدهی بیشتر میگوی سفید هندی این گونه در آبزی پروری کشور چیره گشت. پس از روبرو شدن صنعت میگوی کشور با چالش سندروم لکه سفید از دهه 80 خورشیدی گونه­ای وارداتی به نام میگوی پا سفید غربی، با توجه به مقاومت بیشتر به بیماری، به تدریج جایگزین سایرین گردید (رفیعی و رضایی توابع، 1396).

در سطح جهانی نیز 80 درصد از گونه­های این خانواده جزء انواع تجاری حاصل از صید و بهره­برداری از ذخایر طبیعی بوده و حدود 24 گونه از آنها نیز قابلیت تکثیر و پرورش با امکان اقتصادی مناسب در آبزی پروری دنیا را دارا هستند (Robalino et al., 2016). در این خانواده 48 جنس[2] شناسایی شده­اند که البته 23 جنس آنها به صورت فسیل هستند که در دوره­های پیشین زمین شناسی می­زیسته­اند و امروزه منقرض شده و جز به حالت سنگواره، اثری از آنها باقی نیست. در گذشته، جنس پنئوس[3] از مهمترین جنس­های پنائیده بوده است که در طی زمان تغییرات زیادی را از نظر رده ­بندی متحمل شده و جنس­های دیگری از این جنس مشتق گردیده­اند. بنابراین در نوشتار پیش رو سعی شده تا به ارائه و شرح ویژگی­های تشخیصی میگوهای خانواده پنائیده و افتراق جنس پنئوس از جنس­های مشتق شده از آن پرداخته شود.

ریخت شناسی

به منظور بررسی ویژگی­های تشخیصی و افتراقی می­بایست ابتدا خواننده از کلیات ریخت شناسی میگوها آگاهی داشته باشد. به واسطه برخی ویژگی­های ریخت شناسی، می­توان بین این گروه جانوری و سایر سخت پوستان تفاوت قائل شد. از جمله اینکه بدن میگو‌ها‌ی پنائیده دراز و کم و بیش خمیده است و طول بدن در انواع مختلف متفاوت و گاهی تا 250 میلی متر و وزن آنها تا بیش از 300 گرم می‌رسد. رنگ بدن در بین گونه‌ها از تنوع بالایی برخوردار است و در بین افراد متعلق به یک گونه نیز ثابت نبوده و بسته به شرایط محیط زیست از قبیل درجه حرارت، درجه شوری، مواد غذایی مصرفی، رنگ محیط و ابتلاء به بیماری‌های عفونی ممکن است کاملا تغییر نمایند. به طور خلاصه، بدن یک میگو از 20 بند (قطعه) تشکیل شده است که سر، سینه، شکم به ترتیب شامل 5، 8، 7 بند هستند. بخش­های سر و سینه به یکدیگر جوش خورده­اند و بخش واحدی به نام سرسینه[4] را به وجود آورده اند. شکم نیز از 6 بند قابل حرکت و یک قطعه‌ انتهایی به نام تلسون (دم) تشکیل شده است (Low et al., 2016). صفحات هر قطعه شکمی ‌جدا و به صورت حلقه­ای بدن میگو را در بر گرفته اند. پس اسکلت خارجی در هر یک از این قطعات از 3 صفحه به ترتیب صفحه‌ پشتی[5]، جانبی[6] و شکمی[7] تشکیل شده است (Bell & Lightner, 1988). میگوهای پناییده دارای 19 جفت اندام پیوستی (ضمیمه­ای) می‌باشند که شامل 5 جفت سری ‌(قدامی)، 8 جفت سینه­ای (در مجموع 13 جفت در سرسینه واقع شده) و 6 جفت شکمی است (Low et al., 2016). شکل کلی بدن یک میگوی پنائیده را می­توان در شکل 1 مشاهده نمود:

 شکل 1- شکل کلی بدن میگوهای پنائیده؛ 1: آنتن اول، 2: صفحه آنتنی، 3: آنتن دوم، 4: پاهای آرواره­ای، 5: پاهای قدم­زن، 6: پتاسما،                7: پاهای شناگر، 8: خار تلسونی،  9: اروپود، 10: بندهای شکمی، 11: کاراپاس، 12: روستروم، 13: چشم مرکب (عابدیان کناری، 1386)

رده بندی علمی

جایگاه میگوهای خانواده پنائیده و جنس پنئوس در رده بندی[8] جانوران به شرح جدول 1 می­باشد:

جدول 1- جایگاه رده ­بندی میگوهای پنائیده (De Freitas, 2011)

به صورت کلاسیک، معمولا صفات مورفولوژیکی بندپایان به منظور رده­بندی علمی آنها به کار گرفته می­شود. زیرشاخه سخت پوستان بر اساس صفات مورفولوژیک -که تحقیقات ملکولی نیز این دسته بندی کلاسیک را تائید کرده­اند- به شش رده به                              نام­هایBranchiopoda ، Remipedia، Cephalocarida، Mixilopoda، Ostracoda و Malacostraca تقسیم شده­اند (حبیبی، 1388).

رده­ی آبشش پایان[9] که مهمترین ویژگی­ اعضای آن وجود آبشش در قاعده­ی پاهای آنهاست بسیار متنوع هستند و شاخص ترین آنها که در بحث تکثیر و پرورش آبزیان بسیار اهمیت دارد، جنس Artemia است. رده­ی Remipedia از نظر مورفولوژیک ویژگی منحصر به فردی دارند. اعضای این رده دارای یک بدن کشیده و کرم مانند هستند که معمولا شامل 42 قطعه مشابه است. شناخته شده ترین جنس این رده Speleonectes می­باشد. رده بعدی سر خرچنگیان[10] نام دارد که این نام را از سفالوتورکس پهن و بزرگ خود وام گرفته است. به اعضای این رده میگوهای نعل اسبی[11] هم گفته می­شود. شناخته شده ترین راسته از رده Mixilopoda، پاروپایان[12] هستند که اهمیت زیادی در بهداشت ماهیان پرورشی دارند به طوری که جنس­های Argulus و Lernea متعلق به این گروه می­باشند. رده صدف داران[13] (واژه یونانی اوستراکون به معنی صدف[14] است)، گروه بزرگی از سخت پوستان پلانکتونیک هستند که با حدود 7000 گونه نقش مهمی در زنجیره غذایی اکوسیستم­های آبی دارند. از مهمترین جنس­های این رده Cypridina است (De Freitas, 2011).

نرم صدفان[15] کلاسی است که در بحث ما بیشترین اهمیت را دارد زیرا میگوها از این رده هستند. این واژه از دو بخش مالاکوس به معنی نرم و اوستراکون به معنی صدف تشکیل شده است. این اصطلاح نخستین بار توسط  Pierre André Latreille فرانسوی در سال 1802 به کار رفت که در واقع نامی اشتباه برای این گروه است (غلط مصطلح). در واقع پوسته تنها کمی پس از پوست اندازی نرم است و معمولا به حالت سخت دیده می­شود. این رده دارای سه زیر رده است به نام­های Hoplocarida، Phylocarida و Eumalacostraca. هاپلوکاریدا یک راسته مهم دارد به نام دهان پایان[16] که گونه­ی Odontodactylus acyllarus متعلق به این راسته است. همچنین فیلوکاریدا راسته­ای دارد به نام Leptostraca که گونه مشهور Nabalia bipes به این گروه وابسته است. مالاکوستراکاهای حقیقی[17] سه بالاراسته[18] دارد. نخست Syncarida با راسته­ی Anaspidacea (گونه­ی تیپیک:                    Koonunga Cursor)، دوم Peracarida با راسته­های همچون جورپایان[19] (نمونه Gammarus) و ناجورپایان[20] می­باشند. جنس­های  Aselus و Armmadilium هم به ترتیب مهمترین جورپایان آبزی و خشکی زی هستند (حبیبی، 1388).

سومین بالا راسته با نام خرچنگ­های حقیقی[21] شناخته می­شود که به معنای هستند و سه راسته دارند. کریل­ها از راسته Euphausiacea (مانند Meganyctiphanes norvegica) بیشتر در آبهای دریایی مدارهای بالای کره زمین می­زیند و بخش اعظم رژیم غذایی نهنگ­های بدون دندان را تشکیل می­دهند. راسته بعدی Amphionidacea است و جنس پرآوازه­ی Amphion به این راسته تعلق دارد. راسته سوم ده پایان[22] است (مانند Heterocarpus ensifer) (Pillai, 2015) که در واقع مورد بحث ماست و اکنون به زیریخش­های آن پرداخته می­شود. راسته ده پایان به دو زیرراسته[23] قابل تقسیم است (Thessalou-Legaki, 2006):

الف) Pleocyemata :

این زیر راسته شامل خرچنگ­ها و برخی خانواده میگوهاست. اعضای این خانواده از نظر اکومورفوتیپ خزنده و معمولا مقیم بستر هستند بوده و به نام Reptantia خوانده می­شوند. مهمترین جانوران متعلق به این گروه شامل خرچنگ­های گرد[24]، خرچنگ­های دراز دریایی[25]، خرچنگ­های دراز آب شیرین[26]، و برخی میگوها[27] نظیر خانواده­های Pandalidae و Palaemonoidae (از Caridea) هستند. میگوی بزرگ آب شیرین با نام علمی Macrobrachium rosenbergii از خانواده اخیر است.

ب)‌ Dendrobranchiata :

زیر راسته آبشش منشعب­ها شامل میگوها[28] بوده که از نظر اکومورفوتیپ جهنده یا به عبارتی شناگر وابسته به بستر هستند و به نام Natantia خوانده می­شوند. میگوهای خانواده پنائیده جز همین گروه طبقه بندی شده­اند. این زیر راسته دارای دو ابر خانواده[29] است. نخست Penaeoidea دارای خانواده­های Penaeoidae و Sicyoniidae؛ دوم Sergestoidea شامل خانواده­های Sergestidae و Luciferidae.

تصویر ذیل (شکل 2) نمای کلی بدن یک میگوی پنائیده را نمایش داده است که می­توان آن را با شکل بدن یکی از اعضای خانواده سایکیونیده[30] مقایسه نمود (هر دو از یک ابر خانواده­اند):

 شکل 2- مقایسه نمای کلی بدن میگوهای پنائیده (بالا) و سایکیونیده (پائین) (Thessalou-Legaki, 2006)

فیلوژنی راسته‌های سخت‌پوستان عالی نشان می­دهد که ناجورپایان گروه خواهری راستة ده‌پایان هستند که از نظر ظاهری تا حدودی با راستة ده‌پایان متمایز شده‌اند. همان‌طور که در درخت فیلوژنی نشان داده شده (شکل 3)، راسته‌های ناجورپایان، Mysidacea، Pancarida، Euphausiacea و Syncarida با راستة ده‌پایان به‌صورت گروه فراگیر^[31] است و از نظر فیلوژنی نیای مشترک دارند که از نظر ظاهری شبیه میگوهای دریایی بوده‌اند و در آب‌های شور دریاها و اقیانوس‌ها می‌زیسته‌اند و در دورة کربونیفر هیچ فسیلی با این ویژگی‌ها یافت نشده و شکل ابتدایی آن در دورة کامبرین سخت‌پوست اُرستن بوده است.

شکل 3- درخت فیلوژنی راسته­های سخت پوستان عالی (Richter & Scholtz, 2001)

ویژگی­های تشخیصی

در این بخش ویژگی­های تشخیصی خانواده پنائیده و وجوه تمایز و افتراق آنها از دیگر خانواده­های گروه آبشش منشعب، شامل خصوصیات مورفولوژیک در مواردی نظیر روستروم، پایه چشمی، کاراپاس، پاهای قدم زن، پاهای شناگر، تلسون و بندهای شکمی آورده شده است (Robalino et al., 2016):

الف- روستروم:

روستروم برآمدگی تیز جلوی سر میگو­هاست که در این خانواده به خوبی تکامل یافته­ است و به شکل دندانه دار دیده می­شود. این دندانه­ها در پنائیدها در قسمت پشتی[32] و حتی لبه نزدیک به چشم­ها نیز گسترده شده است. این حالت در شکل ذیل (4) به خوبی مشهود است.

شکل 4- مقایسه روستروم میگوهای پنائیده (راست) و سایر خانواده­ها (Robalino et al., 2016)

بر اساس شکل، در تصویر سمت چپ بخش شکمی[33] فاقد دندانه است ولی در تصویر سمت راست که روستروم یک پنائیده را نشان داده است، دندانه­های شکمی در این بخش روستروم وجود دارند.

ب- پایه چشمی:

بر اساس شکل 5، در خانواده پنائیده، برآمدگی­های نیزه مانند[34] در پایه چشم­ها دیده نمی­شود و همچنین هیچ دکمه­ای[35] روی حاشیه داخلی پایه وجود ندارد.

شکل 5- مقایسه پایه چشمی میگوهای پنائیده (راست) و سایر خانواده­ها (Robalino et al., 2016)

ج- کاراپاس:

در خانواده پنائیده، خارهای پشت چشمی[36] روی بخش جلویی کاراپاس وجود نداشته و شکاف­های گردنی[37] کوتاه بوده و در زیر خط میانه پشتی تمام می­شود (شکل 6).

شکل 6- مقایسه کاراپاس میگوهای پنائیده (راست) و سورلنوسریده (Robalino et al., 2016)

د- پاهای قدم­زن[38]:

پاهای قدم­زن اول تا سوم دارای یک بخش گیره مانند به نام انبرک[39] هستند که در تغذیه جانور به کار می‌آیند. جفت چهارم و پنجم فاقد انبرک بوده و بخش انتهایی آن به ناخن ختم می‌شود و این دو جفت در خانواده پنائیده به خوبی تکامل یافته­اند (شکل 7). در ماده­ها در قاعده سومین پای قدم زن منفذ تناسلی وجود دارد که راه خروجی تخمک در هنگام  تخم ریزی (Spawing) است و سوراخ تناس نرها روی غشای مفصلی که بین پنجمین پای قدم زن و سینه قرار دارد، واقع شده است که Spermatophore از آن خارج می‌شود.

شکل 7- بخش­های مختلف یک پای قدم­زن انتهایی (1: قطعه پایه­ای، 2: قطعه قاعده­ای، 3: Ishium، 4: Merus، 5: Carapus، 6: Propodus، 7: ناخن، 8: Coxa، 9: پایک خارجی، 10: پایک داخلی) (عابدیان کناری، 1386)

و- پاهای شناگر[40]:

در خانواده پنائیده، جفت­های سوم و چهارم پاهای شناگر حالت دوشاخه­ای[41] دارند. همچنین بندهای انتهایی[42] جفت دوم پاهای شنا در نرها تنها دارای یک زائده نرینگی[43] هستند که در واقع برخلاف سایر خانواده­ها فاقد زائده­ها یا برآمدگی­های داخلی و جانبی هستند (شکل 8).

شکل 8- مقایسه پاهای شناگر میگوهای پنائیده (تصویر میانی) و سایر خانواده­ها (Robalino et al., 2016)

ه- تلسون[44]:

در این خانواده تلسون برآمده  و نوک تیز شده است که می­تواند فاقد یا واجد خارهای کناری ثابت یا منعطف باشد (شکل 9).

شکل 9- مقایسه تلسون میگوهای پنائیده (چپ) و پاراپنئیده (Robalino et al., 2016)

ی- بندهای شکمی[45]:

در این خانواده بندهای شکمی از جلو به عقب کاملا روی هم خوابیده­اند و از یک طرف همپوشانی دارند ولی در مادون راسته[46] کاریده­آ[47] بند دوم شکمی روی بندهای اول و سوم را می­پوشاند (شکل 10).

شکل 10- مقایسه بندهای شکمی میگوهای پنائیده (راست) و کاریده­آ (Robalino et al., 2016)

پنئوس و جنس­های مشتق شده از آن

جنس پنئوس (Penaeus) از مهمترین جنس­های پنائیده است که تاکنون شامل 29 گونه بوده است. جنس پنئوس  نخستین بار توسط فابریکوس (1798) به ثبت رسید که گونه ببری سیاه (Penaeus mondon) به عنوان تیپیک این جنس شناخته می­شد و هم اکنون نیز این گونه به همراه دو گونه دیگر جزء همین جنس باقی مانده­اند. این جنس در طی زمان تغییرات زیادی را از نظر رده بندی متحمل شده است؛ به طوریکه رافینسک (1814) جنس­ Melicertus، وود ماسون و آلکوک (1891)، جنس Metapenaeus، بورکنرود (1934) جنس Fenneropenaeus و کوبو (1949) جنس Litopenaeus را از جنس اصلی پنئوس منشعب نمودند و بر این اساس پرز فارفانته (1969) پنج جنس Melicertus, Metapenaeus, Fenneropenaeus, Litopenaeus & Penaeus را به عنوان زیربخش­های خانواده پنائیده معرفی کرد (De Freitas, 2011).

پس از آن، جنس Marsupenaeus توسط Tirmizi (1971) منشعب گردید که هم اکنون تنها گونه میگوی ژاپنی (M. Japonicus) را در خود جای داده است و سال بعد (1972) نیز جنس Farfantepenaeus توسط پژوهشگری به نام Burukovsky (1972) از جنس پنئوس جدا شد. تمامی انشعاب­های انجام شده، بر پایه تفاوت­های ریخت شناسی در تعداد دندانه­های پشتی و شکمی آبشش، وضعیت شیارهای کاراپاس در جوانب آبشش­ها و خصوصیات اندام جنسی مادینه (تلیکوم) صورت گرفت (Natarajan et al., 2011).

محققان (Pérez Farfante وKensley) در سال 1997 جنس پنئوس را بر مبنای دو ویژگی ریخت شناختی شامل روستروم و تلیکوم و مطالعات ملکولی (mt-DNA) به هفت جنس شامل Penaeus (جنس اصلی)، Melicertus، Metapenaeus ، Fenneropenaeus، Litopenaeus، Marsupenaeus و Farfantepenaeus تقسیم نمودند. ویژگی­های تشخیصی روستروم و تلیکوم در جنس­های مورد نظر دارای مباحث ریخت شناسی پیچیده­ای است که خلاصه آن در جدول 2 به عنوان وجه افتراق جنس­های منشعب شده از پنئوس آورده شده است:

جدول 2- وجه افتراق جنس­های منشعب شده از پنئوس (SEAFDEC, 2014)

در شکل­های 11 و 12 به ترتیب مقایسه­ای بین نمای کلی بدن جنس­های مختلف خانواده پنائیده و شکل تلیکوم ماده آنها ارائه شده است که با جدول بالا قابل انطباق هستند:

شکل 11- مقایسه نمای کلی بدن جنس­های مختلف میگوهای پنائیده  (A: پنئوس، B: ملیسرتوس، C: فنروپنئوس، D: متاپنئوس،                    E: مارسوپنئوس، F: لیتوپنئوس، G: فارفانته پنئوس) (Low et al., 2016)

شکل 12- مقایسه شکل تلیکوم ماده در جنس­های مختلف میگوهای پنائیده (A: پنئوس، B: ملیسرتوس، C: فنروپنئوس، D: متاپنئوس،          E: مارسوپنئوس، F: لیتوپنئوس، G: فارفانته پنئوس) (Low et al., 2016)

علاوه بر وجوه تمایز روستروم و تلیکوم، در منابع دیگر از موارد نظیر وجود یا نبود خار کبدی^[48]، وجود شیارهای کاراپاس^[49]، پراکنش جغرافیایی به عنوان مبنایی برای تقسیم­ بندی جنس­ها نام برده شده است. همان­طور که در شکل 13 دیده می­شود، جنس Penaeus دارای تلیکوم بسته، فاقد خار کبدی و شیارهای کاراپاس ولی جنس Fenneropenaeus دارای تلیکوم بسته و خار کبدی و فاقد شیارهای کاراپاس­اند. همچنین گونه‌هایی که دارای شیارهای کاراپاس بوده و در حوزة منابع آبی اروپا و آسیا زیست می‌کنند، در جنس Melicertus و آن­هایی که دارای شیارهای کاراپاس­اند و در سواحل قارة آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی زیست می‌کنند، در جنس Farfantepenaeus قرار می‌گیرند. (رفیعی و رضایی توابع، 1397).  

شکل 13- تقسیم­بندی سیستماتیک جنس پنئوس و مشتفات آن (رفیعی و رضایی توابع، 1397)

تفاوت­های گونه­ای

تفاوت­های بین گونه­ای یک جنس بخصوص در خانواده پنائیده گذشته از ژنوتایپ ویژه، معمولا در حد اندازه­ی بیشینه به تفکیک جنسیت و ترکیب رنگی بدن افراد (در حالت نرمال و سلامت نسبی) است (Pillai, 2015). در جدول 3 تفاوت­های مهمترین گونه­های اقتصادی در ایران و جهان (جنس­های Melicertus، Litopenaeus و Farfantepenaeus بومی آبهای ایران نیستند) هر یک از جنس­های مورد بررسی ارائه شده است:

جدول 3- تفاوت­های گونه­ای در جنس­های منشعب شده از پنئوس (Pillai, 2015)

نتیجه گیری

به عنوان نتیجه­گیری، مهمترین ویژگی­های تشخیصی و وجوه تمایز ریخت شناختی مورد استفاده برای افتراق خانواده پنائیده از سایر خانواده­های آبشش منشعب، تفاوت­های موجود روی روستروم، پایه چشمی، کاراپاس، پاهای قدم زن، پاهای شناگر، تلسون و بندهای شکمی هستند. خصوصیات روستروم (تعداد خارها) و تلیکوم (وضعیت صفحات جانبی) به عنوان مبنایی برای افتراق جنس­های Penaeus، Melicertus، Metapenaeus ، Fenneropenaeus، Litopenaeus، Marsupenaeus و Farfantepenaeus از جنس اصلی قرار گرفتند که البته مطالعات ملکولی (mt-DNA) نیز این تقسیم بندی را تائید نموده است. گرچه تفاوت­های بین گونه­ای معمولا در حد اندازه­ی بیشینه به تفکیک جنسیت و ترکیب رنگی بدن افراد است. در آبهای جنوب ایران 7 گونه میگوی وحشی شامل ببری سبز (P. semisulcatus)، موزی (F. merguiensis)، سفید هندی (F. indicus)، دم قرمز (F. penicillatus)، ژاپنی (M. japonicus)، سفید سرتیز (M. affinis) و خنجری (Parapenaeopsis stylifera) مورد صید و بهره­برداری قرار       می­گیرند. بنابراین، در میان این گونه­های تجاری بومی مهمترین جنس Fenneropenaeus (با سه گونه) است. لازم به یادآوری است که جنس Parapenaeopsis (میگوی خنجری) از جنس پنئوس مشتق نشده است. در گذشته گونه­های ببری سیاه (P. monodon)، ببری سبز، و سفید هندی (F. indicus) با هدف پرواربندی، تکثیر می­شدند که بنا به دلایلی از چرخه تولید تجاری کنار گذاشته شدند و هم اکنون تنها گونه سخت پوست دریایی در صنعت آبزی پروری کشور، میگوی پا سفید غربی (L. vannamei) است.

یافته قابل ترویج

بدیهی است که انجام مطالعات پایه بر روی بیولوژی، پراکنش و اکومورفوتیپ این میگوها می­تواند زمینه را برای بهبود وضعیت این جانوران چه از جنبه حفاظت تنوع زیستی، و چه از منظر تجاری فراهم سازد. علاوه بر ویژگی­های مورفومتریک و مریستیک که به منظور شناسایی گونه­ها بکار می­روند، ابزارهای ملکولی نظیر DNA barcoding که معمولا بر اساس قطعه از ژنوم میتوکندریایی است، می­توانند دقیق­تر عمل کنند.  لازم به گفتن نیست که ارتقای صنعت آبزی پروری در جنوب کشور، افزایش تولید، صادرات، رشد اقتصادی و اشتغال­زایی همگی در گرو شناخت هر چه بیشتر زیست شناسی این جانوران دارد؛ به ویژه اینکه این شناخت به شیوه فرگشتی[50] حاصل شده باشد.   

فهرست منابع

-         حبیبی، طلعت. 1388. جانورشناسی عمومی، جلد سوم. انتشارات دانشگاه تهران. 407 صفحه.

-         رفیعی، غلامرضا.، رضایی توابع، کامران. 1397. تکثیر و پرورش میگوهای دریایی. انتشارات دانشگاه تهران. 278 صفحه.

-         عابدیان کناری، عبدالمحمد. 1386. جزوه درسی تکثیر و پرورش سایز آبزیان. دانشگاه تربیت مدرس (نور). 

-         غریبی، قاسم. 1396. تحلیلی بر وضعیت پرورش میگو در استان­های کشور از سال 88 تا 96. پژوهشکده میگوی کشور. بوشهر، ایران.

-          Bell, T.A. and Lightner, D.V. 1988. A handbook of normal penaeid shrimp histology. World Aquaculture Society. 114p.

-          De Freitas, A. J. 2011. The Penaeidea of southeast Africa IV – The Family Penaeidae: Genus Penaeus.  South African Association for Marine Biological Research, Oceanographic Research Institute. 125 p.

-          Low, P., Molnar, K., Kriska, G. 2016. Atlas of animal anatomy and histology. Springer publishing, 459p.

-          Natarajan, S., Subrahmanyan, S., Santhanam, R., Thangavel, B. 2011 Morphometric studies on wild caught and cultured shrimp Penaeus monodon (Fabricius, 1798) from Parangipettai, India. Advances in Applied Science Research, 2 (5):490-507.

-          Pillai, L. S. 2015. Taxonomy and identification of commercially important crustaceans of India. CMFRI-Kochi Press. 835p.

-          Richter, S., Scholtz, G. 2001. Phylogenetic analysis of the Malacostraca (Crustacea). Journal of Zoological Systematics & Evoluionary Research. 39: 113-136.

-          Robalino, J., Wilkins, B., Bracken-Grissom, H., Chan, T.Y., O'Leary, M.A., 2016. The origin of large-bodied shrimp that dominate modern global aquaculture. Plos One, 11(7):  e0158840.

-          SEAFDEC, 2014. Morphometric studies on three Penaeid shrimps Penaeus japonicus, P. vannamei and P. marginatus in Hawaii. AQD Institutional Repository.

-          Thessalou-Legaki, M. 2006. Development of Hydrobiology: Issues of Decapod Crustacean Biology, Chapter 11 Penaeid shrimps. pp: 230-246.

Identifying attributes of the Penaeid shrimps and differentiation of Penaeus from its derivative genera

Abstract

Considering the importance of Penaeid shrimps in the farming industry around the world and Iran, and some taxonomic alternations in Penaeus (genus) let to differentiation of other genera, the present study intended introduction of identifying attributes of this family. More significant attributes and morphological differences used for identifying and differentiation of penaeids with other members of Dendrobranchiata are the diversity of rostrum, eye stand, carapace, pereiopods, pleopods, telson, and abdominal segments. Characteristics of the rostrum (number of thorns) and thelicum (status of lateral plates) have been the basis for differentiation of Penaeus, Melicertus, Metapenaeus, Fenneropenaeus, Litopenaeus, Marsupenaeus, and Farfantepenaeus from the principal genus. Also, molecular studies (mt-DNA) confirmed this classification. Nevertheless, interspecies differences generally limited to total length (sex separately) and color combination of the body. There are 7 wild shrimp species consisting P. semisulcatus, F. merguiensis, F. indicus, F. penicillatus, M. japonicas, M. affinis, and Parapenaeopsis stylifera and 3 cultivated species F. indicus, L. vannamei, and P. monodon which are exploited from the southern coasts of Iran.

Keywords