شناسایی و بررسی ماکروبنتوزهای مناطق زیستگـاه مصنوعی سواحل

 بحرکان خوزستان

محقق: مجید شکاری دکترای زیست شناسی دریا- جانوران

(ریس اداره شیلات شهرستان بهبهان)

چکیده: این مطالعه به منظور شناسایی و بررسی فراوانی ماکروبنتوزهای  زیستگاه­های مصنوعی با  قدمت 13 سال، در سواحل بحرکان واقع در شمال­غربی خلیج فارس انجام گردیده است. نمونه­ی ماکروبنتوز به صورت ماهانه از اردیبهشت 1395 تا فروردین 1396 در 4 ایستگاه به صورت تصادفی با استفاده از گرب پترسون 225/0 جمع­آوری شد. میانگین فراوانی ماکروبنتوزها 26/90 ± 418 فرد در متر مربع از سطح منطقه مورد مطالعه قرار گرفت که به ترتیب نرم­تنان، سخت­پوستان و پرتاران غالب گروه­های ماکروبنتوزی بودند. بیومس کل ماکروبنتوزها در چهار ایستگاه نمونه برداری شد. در طول یک سال، 37/11 گرم، که میانگین آن 84/2 گرم وزن تر در متر­مربع از سطح بستر در کل سال مطالعه بود. آنالیز دانه­بندی رسوبات ایستگاه­های مختلف میزان درصد سیلت- کلی را با دامنه (6/95–7/8) نشان می­دهند میانگین فصلی درصد ماده آلی در رسوبات ایستگاه­های مختلف با  دامنه (25/13- 47/4) درصد تخمین زده شد.

مواد و روش ها:

زیستگاه­های مصنوعی در منطقه­ی بحرکان با موقعیت جغرافیایی 17° 49 طول شرقی و 54 °29  عرض شمالی در جنوب استان خوزستان واقع شده اند. نمونه­برداری به صورت ماهانه از اردیبهشت 1395 تا فروردین 1396صورت گرفت. به طور کلی 4 ایستگاه در نظر گرفته شد که شامل  A,B,C,D   می باشند( مختصات ایستگاه­ها در شکل 1 آمده است.)

شکل1: موقعیت زیستگاه­های مصنوعی ایجاد شده در منطقه بحرکان خوزستان

نمونه­های رسوب جهت آنالیز ویژگی­های رسوب، دانه بندی ذرات و میزان درصد مواد آلی و مطالعه فون بنتیک، به صورت ماهانه از ایستگاه­های مختلف نمونه برداری شد. نمونه برداری رسوبات توسط گرب پترسون  با سطح 225/0 متر مربع انجام پذیرفت و از هر ایستگاه 3 نمونه برای شناسایی موجودات بنتوز و یک نمونه هم برای آنالیز دانه­بندی رسوبات و تعیین درصد مواد آلی نمونه­برداری گردید.

نمونه­های رسوب برای مطالعه فون بنتیک، ابتدا در الک μ500  بر روی شناور تخلیه و شستشو داده شد و پس از شستشو، باقیمانده رسوب در ظروف نمونه تخلیه و با الکل فیکس گردید. در آزمایشگاه نمونه جمع­آوری شده به پتری دیش منتقل شد و سپس به آن رز بنگال (یک گرم در لیتر) اضافه شد و به مدت 20 دقیقه به این حالت نگه داشته ­شدند.  پس از شستشو رنگ اضافی، نمونه­ها زیر لوپ مورد مشاهده قرار گرفته و گروه­های مختلف جانوری جداسازی گردید.. گروه­های مختلف شناسایی شده به طور مجزا در ظروف محتوی الکل 96 درصد نگهداری می گردند تا کار شناسایی آنها در سطوح پائین تر تاکسونومیک ادامه یابد. از نمونه­ها توسط استریو میکروسکوپ مجهز به سیستم عکسبرداری، عکس تهیه شد. جهت شناسایی نمونه­های جانوری از کلیدهای شناسایی مختلفی از جمله منابع زیر استفاده شده است:) Barnes, 1987; Jones , 1986; Hutchings, 1984; Carpenter and NIE, 1998; Pavlokii, 1995; Sterrer, 1986 ; Al-yamani, 2012)

برای تعیین توده زنده(بیومس) وزن تر گونه­ها در یک نمونه، ابتدا نمونه­ها بوسیله کاغذ جاذب به مدت 3 دقیقه آبگیری (خشک کردن نمونه) و سپس وزن شدند (Holme and McIntyre, 1988).

تعداد گونه­ها، تراکم در متر­مربع و همچنین بیومس نمونه­های مختلف شناسایی شده در هر سطح تاکسونومیک بر حسب وزن تر بر حسب گرم وزن تر بر متر­مربع  با استفاده از روش  (Washington, 1984; Holme and McIntyre, 1984 )انجام و محاسبه شد.

مقدار مواد آلی رسوبات ( (TOM از روش سوختن ودانه بندی رسوبات با عبور از سری الک­های (به ترتیب از بالا به پایین 4و2و1و5/0و25/0و125/0و063/0میلی متر) و به روش Holme and McIntyre, 1988)). محاسبه شد.

فرمول محاسبه TOM:

TOM =A-B/A-C×100  درصد

A: وزن کروزه و رسوب خشک شده به مدت 8 ساعت در دمای 70 درجه سانتی­گراد.

B: وزن کروزه و رسوب سوخته شده به مدت 8 ساعت در دمای 550 درجه سانتی­گراد

:C وزن کروزه خالی

فرمول درصد دانه­بندی:       

=M×100/25درصد اندازه ذرات

M: وزن رسوب باقیمانده(گرم)

نتایج:

در این مطالعه در چهار ایستگاه تعیین شده در سازه­های مصنوعی مستقر شده در منطقه بحرکان، در طول یک سال96- 1395، مجموعا  تعداد  20064 فرد ماکروبنتوز جداسازی و شناسایی شده است. در بین گروه­های شناسایی شده سخت پوستان با 4796 فرد، پرتاران با 4312 فرد و دوکفه­ای­ها با 3872 فرد غالب بودند. شکل 2 درصد فراوانی گروه­های مختلف ماکروبنتوزی را نشان می­دهد.

شکل 2: درصد فراوانی گروه­های ماکروبنتوزی شناسایی شده در منطقه زیستگاه­های مصنوعی بحرکان

میانگین فراوانی ماکروبنتوزها 26/90 ± 418 فرد در متر مربع از سطح منطقه مورد مطالعه بود. فراوانی کل ماکروبنتوزها ( تعداد در متر مربع) در ایستگاه­های  مختلف نشان می­دهد که ایستگاه B بیشترین و ایستگاه D کمترین فراوانی را داشته است (شکل3). در شکل4 فراوانی کل ماکروبنتوزها در ماه­های مورد مطالعه نشان داده شده است.

شکل 3: فراوانی کل ماکروبنتوزهای شناسایی شده در منطقه زیستگاه­های مصنوعی بحرکان

­

                شکل 4:  فراوانی کل ماکروبنتوزهای شناسایی شده در منطقه زیستگاه­های مصنوعی بحرکان

نتایج آنالیز واریانس یکطرفه بر اساس فراوانی ماکروبنتوزهای شناسایی شده، اختلاف معنی داری را بین ایستگاه­های نمونه برداری نشان نمی­دهد (P>0.05) اما در بین ماه­های مورد مطالعه اختلاف معنی­دار مشاهده می­شود (P<0.05). در شکل 5 میانگین فراوانی سالانه گروه­های غالب ماکروبنتوز در ایستگاه­های مورد مطالعه ارائه شده است.

شکل 5 : میانگین فراوانی گروه­های شناسایی شده در منطقه زیستگاه­های مصنوعی بحرکان