تولید ماهی در منابع آب‌های طبیعی و نیمه طبیعی یکی از اقتصادی‌ترین شیوه‌های تولید آبزیان محسوب می شود  بخشی از این تولید ناشی از رهاسازی و بازسازی ذخایر آبزیان در منابع آبی است. رهاسازی بچه ماهیان بومی ضمن تامین غذای سالم به کمک صید واقتصاد صیادان وبهره برداران تالاب ها آمده ودر معیشت صیادان نقش مهم دارد .

از این رو رهاسازی بچه ماهی در نقاط مختلف تالاب های هورالعظیم و هورشادگان انجام می شود تا علاوه بر تولید ماهی وتامین بخشی از پروتئین مورد نیاز جامعه ، موجبات تنظیم چرخه زیستی منابع آبی میگردد .

بنابراین ، تولید گوشت سفید  باعث افزایش مصرف سرانه آبزیان، ایجاد اشتغال و تثبیت شغل برای حاشیه‌نشینان ساکنان منابع آبی ، مهمترین دستاورد رهاسازی بچه ماهیان می باشد  .اینکه شیلات خوزستان در زمینه تکثیر بچه ماهی بومی و رهاسازی چه روندی را از گذشته تا کنون طی کرده و دراین راه با چه مشکلاتی مواجه است موضوعاتی است که دراین گزارش به آن خواهیم پرداخت .

رییس مرکز تکثیر ماهیان بومی سوسنگرد می گوید : ماهیان بومی آب شیرین خوزستان دارای کیفیت گوشت وارزش اقتصادی بالایی هستند ولی عواملی مانند صید غیر استاندارد واستفاده از شوکر جهت صید ماهیان باعث کاهش جمعیت این ماهیان در منابع آبی استان شده است .

 

علی سواری ، ازدیگر عواملی تهدید کننده ذخایر گونه های بومی را ،کاهش دبی رودخانه ها و آب تالاب بیان کرده که سبب نابودی این گونه های در منابع آبی استان  شده است .

 

وی به سوال ما درخصوص " هدف از انجام عملیات رهاسازی بچه ماهیان بومی " اینگونه پاسخ می دهد : رهاسازی بچه ماهیان بومی به منظور جبران بخشی از خسارت های وارده به ذخایر آبزیان منابع آبی استان انجام می شود .

 

سواری می گوید : مرکز توسعه ماهیان بومی سوسنگرد در 40 کیلومتری جاده اهواز-سوسنگرد تنها مرکز موجود تکثیر مصنوعی خاورمیانه است که توانسته 5 گونه ماهیان بومی شیربت ، بنی ، گطان ، عنزه وبرزم را تکثیر کند .

 

وی با اشاره به اینکه این ماهیان  به صورت بچه ماهی انگشت قد جهت بازسازی ذخایر آبی استان رهاسازی می شوند تصریح می کند : مشکلات در بیوتکنیک تکثیر مصنوعی این ماهیان است وبا اجرای پروژه های تحقیقاتی درزمینه تکثیر این ماهیان به نتایج مطلوبی  رسیده ایم و با بکارگیری روش های مناسب علمی برای تکثیر این ماهیان تولید کلیه این ماهیان به حد انبوه رسیده است .

 

رییس مرکز توسعه ماهیان بومی سوسنگرد می گوید : در نیمه نخست سال جاری 42 میلیون لارو ماهیان بومی شامل پنج‌گونه بنی، شیربت، گطان، برزم و عنزه تکثیر شده که بخشی از این میزان تولید برای رهاسازی در منابع آبی استان و مابقی برای کشت در استخرهای خاکی و مراکز خصوصی توزیع شده است .

 

سواری ، تعداد مراکز دولتی وخصوصی تکثیر ماهی را مشتمل بر 5 مرکز شامل 2 مرکز دولتی و سه مرکز خصوصی در استان  خوانده و می افزاید :مرکز سوسنگرد، ماهیان بومی و مابقی مراکز، ماهیان پرورشی را تکثیر می‌کنند.

 

وی به مشکلات این مرکز در تکثیر ماهیان بومی اشاره کرده و می گوید : با توجه به اهمیت توسعه ماهیان بومی در استان و تکثیر گونه‌های با ارزش در کارگاه توسعه ماهیان بومی سوسنگرد، این مرکز برای تهیه مولد از گونه‌های مورد نظر در منطقه تالاب هورالعظیم با مشکلاتی روبه‌رو است.

این مقام مسئول تصریح می کند : کارشناسان این کارگاه برای تهیه و تامین مولدین مورد نیاز، آنها را اجباراً در کارگاه‌های تکثیر تهیه می‌کنند؛‌ البته شرایط تهیه مولد در تالاب با مراکز تکثیر متفاوت است و این مساله در نحوه و میزان تولید و تکثیر ماهیان بومی تاثیرگذار است.

سواری ،  عدم وجود مساحت مفید استخرهای پرورشی  را دیگر مشکل این مرکز مطرح کرده اظهارمی دارد : با توجه به اینکه تولید تا 7 برابر ظرفیت اسمی رسیده ، لذا مساحت استخرها  چنین افزایشی نداشته و در صورت توسعه استخرهای پرورشی این مرکز ،می توان میزان درصد بازماندگی لارو را افزایش داد .

وی اضافه می کند : افزایش مساحت استخرهای پرورشی ، افزایش بازماندگی بچه ماهی و افزایش ذخیرین مولدین را در بر خواهد داشت و باافزایش ذخیره مولدین تولید این مرکز مضاعف می شود که هدف نهایی ما است .

 

- نقش شیلات در احیای ذخایر آبزیان تالاب هورالعظیم مهم است

 

- تامین آب تالاب هورالعظیم مهمترین مقوله در حفظ حیات آبزیان است

 

فرماندار هویزه به تاریخچه صید وصیادی دراین شهرستان اشاره کرده و می گوید : شهر رفیع در 25 کیلومتری غرب هویزه ودرنوارمرزی دشت آزدگان ، در 3 کیلومتری تالاب هورالعظیم واقع شده که ازقدیم الایام شغل اکثر ساکنان آن صیادی بوده و هنوز این روند ادامه دارد .

 

"عبدالرضا سعیدی نیا " اظهار می دارد : رفیع درگذشته به دلیل داشتن امکانات و منابع سرش‍ار و غنی از قبیل اراضی کش‍اورزی، دامداری، دامپروری ، تالاب هورالعظیم وصید و صیادی از مهمترین مراکز اقتصادی دشت آزادگان محسوب می شد به نحوی که ازنظر اشتغال هیچگونه مش‍کلی در این منطقه احساس نمی‌شد.

 

سعیدی نیا ، نقش ادارات  شیلات ومحیط زیست را در حیات تالاب هورالعظیم مهم خوانده و تصریح می کند : رهاسازی گونه های بومی در تالاب به منظور حفظ ذخایر آبزیان یکی از مهمترین کارهایی است که شیلات دراین راستا انجام می دهد .

 

به گفته وی ، مرکز توسعه ماهیان بومی  سوسنگرد (دشت آزادگان) تنها مرکز تکثیر مصنوعی  در سطح خاورمیانه است که گونه های بومی شیربت ، بنی ، گطان ، عنزه وبرزم را تکثیر می کند و در جلوگیری از انقراض گونه های بومی نقش مهمی دارد .

 

فرماندار هویزه می گوید :  تامین آب تالاب مهمترین موضوعی است که باید مورد توجه قرارگیرد و در غیر این صورت شرایط زیستی گونه های آبزیان تالاب به خطر افتاده وصیادان درمعیشت خود با مشکل مواجه می شوند .

 

وی می افزاید : به لحاظ شرایط زیست محیطی دومقوله تنوع گونه ها و حیات آبزیان و تامین آب مهمترین مباحثی است که باتوجه به شرایط کم آبی امسال رودخانه ها  در تالاب ها تاثیر گذار هستند ودراین راستا باید تلاش کنیم حق آبه تالاب هورالعظیم وهور دشت آزادگان  تامین شود . 

کاهش منابع آبی ، اکوسیستم تالاب ها و شغل صیادی را تهدید می کند

 

مدیر کل شیلات خوزستان ، اهمیت تالاب هورالعظیم را به لحاظ اقتصادی واشتغالزایی  برای روستاییان ساکن همجوار تالاب مهم  خوانده واظهارمی دارد : هورالعظیم باقی مانده بزگترین تالاب های بین النهرین بوده که بین کشور ایران وعراق مشترک است وشاخه های منتهی به هورالعظیم وهور شادگان ،منابعی هستند که هور را تغذیه می کنند

دکتر سید رحیم مغینمی ، به مقایسه  شرایط اکولوژی تالاب ها در سالهای قبل وبعد از جنگ اشاره کرد ومی گوید :  ذخایر آبزیان در تالاب هور العظیم در سالهای قبل از جنگ به دلیل شرایط طبیعی و رونق بیشتر منابع آبی ، بیش از 30 هزار تن بود و ماهی شهر اهواز واکثر شهرستان های استان را تامین می کرد و  پرورش ماهی مطرح نبود .

مغینمی تصریح می کند :  به دلیل کاهش منابع آبی ،مشکلات زیست محیطی وتغییرات اکوسیستم متاسفانه  تعداد  صیادان  تالاب به 500 نفر رسیده که درقالب سه تعاونی فعالیت می کنند ولی اگردر برنامه ریزی توجه ویژه به تالاب ها شود شاید بتوانیم به تدریج  بخشی از اشتغال و تولید را به شرایط گذشته برگردانیم .

وی می افزاید : تغییر شرابط اقلیمی مانند خشکسالی ، فعالیت های نفتی ، سدسازی و جاده سازی ها  و مسائل مربوط به جنگ باعث شد شرایط تالاب دگرگون شود لذا  تصمیماتی که توسط ارگان های ذیربط در کارگروه احیا تالاب جریان دارد،  می تواند باعث ایجاد شرایط مساعد تر تالاب ها شود .

مدیر کل شیلات خوزستان ،راهکارهای لازم بر ای رونق صنعت شیلات در تالاب هورالعظیم و هور شادگان را بحث تامین آب دانسته ومی گوید : اولین عامل احیای تالاب ها ، تامین حق آبه در فصول مناسب سال می باشد وبهسازی فعالیتهای نفتی وجلوگیری از سد سازی اختلال سازمیتواند  در حیات تالاب وزیست ماهیان بومی بسیار موثر باشد .

مغینمی به   سوال ما درخصوص" نقش شیلات در حفظ وبازسازی ذخایر تالاب "اینگونه توضیح می دهد : شیلات به عنوان  متولی حفظ ،احیا وبازسازی ذخایر تالاب برنامه ریزی های خوبی برای رهاسازی تعداد بیشتر بچه ماهیان بومی داشت و توانسته با مدیریت منسجم وهماهنگ در راستای بازسازی گونه های بومی موفق عمل کند .

رهاسازی بیش از 12 میلیون قطعه بچه ماهی در تالاب های شادگان و هورالعظیم   

وی به آمار رهاسازی بچه ماهیان بومی در تالاب هور العظیم و تالاب شادگان  اشاره کرده ومی گوید: تا کنون 6 میلیون و200 هزار قطعه بچه ماهی از گونه های بومی استان درتالاب شادگان و 6 میلیون و 300 هزار قطعه بچه ماهی نیز در تالاب هورالعظیم رهاسازی شده است و این روند در روزهای آینده نیز ادامه دارد .

مدیر کل شیلات خوزستان اظهارمی دارد : دراین تالاب سالانه نزدیک به هزار تن از انواع ماهیان بومی توسط صیادان منطقه صید و به بازار مصرف عرضه می شودو رهاسازی بچه ماهیان  در حفاظت از ذخایر آبزیان  بومی منابع طبیعی آبی استان خوزستان تاثیرگذار است .

این مقام مسئول می گوید : شیلات خوزستان در قالب یک برنامه مستمر هر سال بیش از 40 میلیون لارو ماهیان بومی مانند بنی ، شیربت ، عنزه ، برزم را درمرکز تکثیر ماهیان بومی سوسنگرد تولید می کند .

مغینمی تصریح می کند : از این تعداد لارو تولید شده ، حداقل 14 میلیون قطعه ماهی در سایز مناسب در منابع آبی طبیعی استان (عمدتا تالاب های شادگان وهورالعظیم ) رهاسازی می شود  .

وی می افزاید : همه ساله شیلات خوزستان پروژه بازسازی ذخایر آبزیان در منابع آبی نیمه طبیعی (دریاچه های پشت سدهای استان ) را نیز اجرا می کند که آمار رهاسازی بچه ماهیان درکل  منابع آبی استان را سالانه به بیش از 20 میلیون قطعه بچه ماهی می رساند .

 

آنچه از گزارش فوق برمی آید این نکته است که با توجه به اینکه زیست ماهیان بومی  منوط به ثبات اکوسیستم طبیعی تالاب ها است اگر مسئولان استان در زمینه تامین اب تالاب ها فکری نکنند ،آیا می توان انتظار داشت تولیدو حفظ گونه های بومی ماهیان افزایش یابد ؟ اگر اعتبارات لازم جهت افزایش مساحت استخرهای مراکز تکثیر ماهیان بومی استان اختصاص نیابد چگونه می توانیم در تولید ابزیان بومی پیشرفت داشته باشیم  ؟ درصورتی که شرایط لازم برای تکثیر وتولید گونه های بومی ارتقاء نیابد  ،تکلیف صید وصیادی که سالهاست شغل اکثر اهالی است چه می شود ؟ برنامه ریزی مناسب وهماهنگ مدیران استان در تامین شرایط لازم اکوسیستم تالاب ها چه تاثیری در عملکرد تولید وتکثیر ماهیان بومی دارد ؟