صرفه‌جویی در مقدار آب مصرفی مزارع پرورش ماهی در استان خوزستان
امان اله باقریان -کارشناس آبزی‌پروری و آمار و اطلاعات آبزیان اداره کل شیلات خوزستان
با توجه به تجربه کاری و مطالعات انجام شده دوره دانشگاهی و با استفاده از تجربیات همکاران محترم در اداره کل شیلات خوزستان، بر آن شدم تا نحوه‌ی آبگیری استخرهای پرورش ماهی در خوزستان با توجه به خشکسالی و کمبود آب در استان، نحوه‌ی استفاده از کمترین مقدار آب و بیشترین استفاده در تولید ماهی را بررسی نمایم تا در صورت امکان به اطلاع پرورش دهندگان محترم برسد.
گرچه استان خوزستان به ظاهر بیشترین آبهای روان کشور را داراست و شاید به نظر بعضی از پرورش دهندگان نیازی به صرفه‌جویی در مصرف آب نباشد، ولی متأسفانه باید به این افراد تولیدکننده‌ی محترم گوشزد کرد که در حال حاضر مسئله عکس نظر آنها می‌باشد اما با توجه به خشکسالی چندین ساله در استان و دیگر نقاط کشور و در اولویت قرار گرفتن آب شرب مردم از یک طرف و با توجه به گستردگی بخشهای کشاورزی و صنعت از سوی دیگر و نیاز به آب در این بخشها در استان و دیگر مناطق کشور و تقسیم مقدار آب موجود در بین آنها که مکمل همدیگر هستند باید حداکثر تلاش خود را به کار ببریم تا از این مقدار مایع حیاتی و غیرقابل جایگزین بیشترین استفاده را برده و از هرگونه اسرافی جلوگیری نماییم.
1- بهتر است زمان برداشت آب از کانال ورودی هنگامی صورت بگیرد که کانال پر از آب باشد که هم فشار وارده به پمپ‌ها کم شود و هم باعث کم آبی دیگر مزارع نگردد.
همه ما می‌دانیم بیشترین منبع آب مصرفی پرورش‌دهندگان رودخانه کارون است و همه ما از وضعیت آبدهی و ظاهر آن که دل هر ایرانی را به درد می‌آورد، آشنایی کامل داریم و می‌دانیم کارون روزی محل رفت و آمد کشتی‌ها بوده ولی اکنون سطح آن پوشیده از نیزارهای فراوان و جزایر متعدد است که نشان از کمبود آب روان در دل این رودخانه مهم کشور دارد و به ما انسانها گوشزد می‌کند که حداقل برای حیات خود آن را تمیز و لایروبی کنیم تا بتوانیم این حداقل سرمایه خود را که حیات ما انسانها و صنایع مربوطه به آن وابسته است را حفظ کنیم ولی افسوس که گوش شنوا حالت کیمیا پیدا کرده است.
لذا به شما پرورش دهندگان گرامی پیشنهاد می‌شود برای آبگیری استخرهای پرورش خود توجه نمایید که ابتدا باید بر اساس حجم استخرهای ساخته شده، حجم آب موردنیاز را برآورد کنیم تا خدای ناکرده هزینه‌های فراوانی برای ساخت استخرها مصرف نشود و بعداً آب موردنیاز در دسترس شما قرار نگیرد.
2- حداکثر سعی و تلاش خود را برای ساختن استخرهای محکم با دیواره‌های کوبیده شده جهت جلوگیری از هدر رفتن آب به کار بریم. مرتب دیواره‌ها را بررسی کرده تا به وسیله جانوران موذی سوراخ نگردند و آب موجود هدر نرفته و نیازی به آبگیری مجدد استخر نباشد. بهتر است کف استخر هم کوبیده شود البته لایه زیر کف باید حتما کوبیده شود، شخم عمیق نزنند و فقط کف استخر را خراش بدهند. برای ساخت استخر از خاکی استفاده کنیم که چسبندگی بیشتری برای نگهداری آب داشته باشد و از خاکهای ماسه‌ای که بر اثر تماس با هوا باز شده و باعث خروج آب از استخر می‌شود، استفاده نشود.
3- نحوه محاسبه آب موردنیاز برای استخر ساخته شده معمولاً از طریق زیر به دست می‌آید: ابتدا طول و عرض و ارتفاع استخر را به دست می‌آوریم
مقدار آب تلف شده + ارتفاع متوسط استخر + مساحت مفید استخر = حجم آب موردنیاز
(مترمکعب) (متر) (مترمربع) (مترمکعب)
این جمع‌بندی را با توجه به تبخیر علی الخصوص در ماههای گرم سال بین 2-1 لیتر در ثانیه در هکتار برآورد می‌شود. اما میزان نفوذپذیری استخر بستگی به نوع خاک مورد استفاده دارد.
4- از تعویض‌های بی‌جهت و کوتاه مدت آب استخر و یا پرکردن بیش از حد استخرها خودداری شود.
5- روش آبگیری استخر:
لازم است در هنگام آبگیری استخرها توجه زیادی به عمل آید که بهترین روش، روش ثقلی است یعنی آب را قبل از رسیدن به کانالهای ارتباطی بین استخرها ابتدا آن را به حوضچه‌های ساخته شده در ابتدای کانال اصلی ورودی آب وارد کرده و بعد با کمی ارتفاع آن را به کانالهای فرعی هدایت می‌کنیم. اولاً این کار باعث ته نشینی ذرات درشت و مضر در کف حوضچه می‌گردد، ثانیاً باعث کسیژن‌دهی آب می‌شود و ثالثاً از سرعت زیاد آب ورودی به کانالهای ارتباطی که باعث تخریب آنها می‌گردد، جلوگیری می‌کند.
6- حتی‌المقدور کانالهای آبرسانی به صورت لوله‌ای باشند تا از هدر رفتن آب جلوگیری شود. لذا از همه پرورش دهندگان محترم تقاضا می‌شود حداکثر تلاش خود را به کار ببرند تا آب کمتری استفاده و تولید بیشتری داشته باشند و امکان استفاده دیگر پرورش دهندگان از آب موجود را به وجود آورند. اگر شورایی به نام پژوهش جهت جمع‌آوری نظرات و مکتوبات کارشناسان در استان وجود داشت چه بسا در راهنمایی پرورش دهندگان محترم مؤثر بوده و نسبت به چاپ و تکثیر آنها نیز اقدام می‌گردید.