تخمین شاخص های رشد، مرگ و میر و ضریب بهره برداری ماهی شوریده در آبهای استان خوزستان( Otolithes ruber)
محقق:مجید شکاری کارشناس ارشد اکولوژی دریا(شیلات آبادان) Shilaty78@yahoo.com
چکیده:
ماهی شوریده یک گونه مهم در آبهای استان خوزستان می باشد.برای مدیریت صید این گونه ، دانستن برخی از شاخصهای زیستی مانند رشد و مرگ ومیر ضروری می باشد.پیراسنجه های رشد و مرگ ومیر ماهی شوریده با جمع آوری ماهانه داده های طولی در دو مرکز تخلیه هندیجان و چوئبده (آبادان) در استان خوزستان طی زمستان 86 لغایت پاییز 87 تخمین زده شد.طول چنگالی ماهی در هر بار نمونه برداری اندازه گیری و جهت آنالیز داده ها از روش آنالیز سطح پاسخELEFAN از برنامه FiSAT و Excell استفاده گردید. شاخص های رشد L∞،Kو t0 بترتیب7269. سانتیمتر ، 53/ . در سال و 16/.- سال برآورد گردید.Z،F،M بترتیب برابر با 2.25 1.41، 84/ در سال محاسبه گردیدو ضریب بهره برداری برای این گونه 63/. در سال بدست آمد که نشان می دهد ماهی شوریده در آبهای استان خوزستان بیشتر از حد معمول صید شده است.
کلمات کلیدی:
پویایی جمعیت، شاخص های زیستی، ماهی شوریده، آبهای خوزستان
کلیات:
ماهی شوریده Otolithes ruber با نام انگلیسی croaker Tiger-toothed یکی از ماهیان مهاجر کرانه ای و از خانواده مشکو ماهیان Sceianidae می باشد.این ماهی از مهمترین گونه های شیلاتی و از ماهیان ممتاز منطقه جنوب ایران بوده و در طبقه بندی تجاری جز ماهیان درجه یک محسوب می گردد.این گونه بیشتر در مناطقی با بسترگلی و مصب رودخانه ها یافت می شود.حوضه گسترش این ماهی بسیار وسیع بوده و در سرتاسر آبهای ساحلی دریای عمان و خلیج فارس و بویژه در آبهای منطقه خوزستان گسترش داردو توسط تور گوشگیر ، ترال، قلاب و در مواردی بوسیله گرگور صید می گردد.نرها از گروه طولی 151 تا 200 میلیمتر و ماده ها از گروه طولی 201 تا 250 میلیمتر بالغ میشوند.دوره تخمریزی ماهی شوریده در سواحل بوشهر از فروردین تا خرداد(نیامیمندی، 1369 ) ، در منطقه سیستان و بلوچستان از آذر تا آواخر فروردین(بندانی، 1375) ودر سواحل خوزستان در فروردین و اردیبهشت(اسکندری، 1376) گزارش گردیده است.اهمیت اقتصادی این گونه باعث شده که فشار صیادی جهت بهره برداری بیشتر از ذخیره با شدت انجام گیردودر برخی موارد کاهش صید و کاهش میانگین طولی در جمعیت های گونه را به همراه داشته است.با توجه به موارد یاد شده مطالعات انجام گرفته در خصوص ماهی شوریده تا حدودی بیش از سایر گونه ها بوده و لذا اطلاعات بیشتری نسبت به سایر ماهیان حوزه آبهای ایران در دسترس می باشد.لازمه مدیریت و بهره برداری مناسب و پویا از ذخایر یک آبزی، داشتن اطلاعات کافی و مستمر در مورد عوامل جمعیت آن و بویژه شاخص های مربوط به پویایی شناسی جمعیت است.مقاله حاضر به بررسی برخی از شاخص های یاد شده در مورد این آبزی از زمستان 86 لغایت پاییز 87 در سواحل غربی خوزستان پرداخته تا با استفاده از نتایج حاصله بتوان در پایش ماهی شوریده در سواحل خوزستان و ارزیابی آن بهره برداری نمود.
مواد و روشها
با توجه به وضعیت صید این ماهی در استان خوزستان نمونه برداری از ماهیان شوریده صید شده از نمونه های تجاری، در منطقه تخلیه صید بندر صیادی چوئبده(آبادان) و هندیجان انتخاب گردید.نمونه برداری ماهانه (در مجموع 3527 عدد ماهی ) از زمستان 1386 تا پاییز 1387 از صید تجاری تخلیه شده در ایستگاههای مورد نظر، طبق برنامه و بصورت تصادفی انجام گرفت.طول چنگالی توسط خط کش زیست سنجی در مناطق یاد شده ثبت گردید. برآورد طول بینهایت (L∞)، بوسیله نمودار powell-wetherall plot و ضریب رشد(K) با بکارگیری روش ELFAN موجود در برنامه FiSAT II بدست آمد.
میزان بهینه to با رسم بهترین خطوط برازش منطبق بر داده ها با استفاده از برنامه LFDA محاسبه شد.به منظور مقایسه شاخص رشد ، L∞ و K از آزمون مونرو استفاده شد.مرگ و میر طبیعی (M) براساس معادله پائولی محاسبه شد (Pauly, 1984). Ln(M)=-0.0066-0.297Ln(k)+0.642Ln(T) M
M ضریب مرگ و میر طبیعی سالیانه ، L∞ طول بی نهایت ماهی برحسب سانتیمتر ، K پارامتر انحنا رشد وانبرتالانفی و T میانگین دمای محیطی است.مرگ ومیر کل(Z) از روش منحنی خطی صید براساس اطلاعات ترکیب طولی صید که با استفاده از پارامترهای رشد و تبدیل طول میانه و هر گروه طولی به سن نسبی ، میزان مرگ ومیر کل را محاسبه می کند، استفاده شد.با دانستن میزان مرگ ومیر کل و مرگ ومیر طبیعی، ضریب مرگ و میر صیادی(F ) از فرمول Z=F+M و ضریب بهره برداری از رابطه E=F/Z محاسبه گردید(Pauly, 1984).
نتایج:
در این پروژه یکساله، از زمستان 1386 لغایت پاییز 1387 در مجموع 3527 عدد ماهی شوریده زیست سنجی گردید(زیست سنجی شامل اندازه گیری طول چنگالی بود)نتایج مربوط به فاکتورهای رشد و مرگ ومیر برای ماهی شوریده در جدول 1 آورده شده است.
جدول 1:پارامترهای پویایی جمعیت ماهی شوریده در آبهای استان خوزستان 
تور گوشگیر شناور دارای محدوده مشخص برای صید ماهیان می باشد و ماهیان کوچکتر و بزرگتر از آن را صید نمی نماید. هر چه دامنه نمونه برداری از رده های طولی بیشتر باشد، امکان حضور افراد مختلف بیشتر شده ، در نتیجه برآوردها دقیق تر می باشد، زبرا نرخ رشد و مرگ ومیر رده های طولی مختلف با یکدیگر متفاوت می باشند.استفاده از داده های طولی اطلاعات ارزشمندی در ارتباط با تاریخچه زندگی یک گونه در اختیار محققین قرار می دهد هر چند که درستی این اطلاعات تا حدود زیادی به نمونه برداری و اندازه نمونه بستگی دارد.در مقدار کمی حداقل تعداد 1500 ماهی در دوره زمانی حداقل شش ماه کافی می باشد که در این مطالعه 3527 ماهی را در مدت یک سال مورد بررسی قرار گرفت و مقادیر طول بی نهایت و ضریب رشد بدست آمده با یافته های دیگران در این زمینه تفاوت داشت.(جدول 2)
جدول 2:مقایسه شاخص های زیستی ماهی شوریده با مطالعات دیگر
تفاوتهای موجود در طول بینهایت و ضریب رشد متاثر از تفاوتهای اکولوژیک هر ناحیه می باشدKing, 2007)). میزان∞ L و K رابطه عکس بایکدیگر دارند و با کاهش میزان ∞ L میزان K افزایش می یابد و برعکس(Sparre, 1998) در این تحقیق∞ L بیشتر از مقادیر محاسبه شده در مناطق دیگر می باشدچون میانگین درجه حرارت در این منطقه نسبت به مناطق دیگر مورد مقایسه کمتر می باشد و از آنجایی که افزایش دمای آب ، باعث افزایش ضریب رشد در ماهیـــان سطـــح زی می گردد و علت آن طبیعــــت خونســــرد آنها و افزایش نـــرخ متابولیتـــی بدنشان است. (Nasser, 1999)
و با افزایش ضریب رشد طول بینهایت کاهش می یابد. همچنین از دلایل دیگر بالا بودن ∞ L در این منطقه در مقایسه با مناطق دیگر می توان به کاهش فشار صیادی در این منطقه اشاره کرد، در این مطالعه t0=- /16 محاسبه گردید که نسبت به مناطق دیگر مورد مطالعه در ایران کمتر می باشد.در مکانهای مختلف با توجه به شرایط محیطی و تغییر طول بینهایت و ضریب رشد، میزان سن طول صفر نیز تغییر می کند.میزان سن طول صفر ، با افزایش ضریب رشد و کاهش طول بینهایت ،افزایش می یابد(welcome, 2001).میزان ضریب بهره برداری بیش از 5/ و مرگ ومیر صیادی بیش از مرگ ومیر طبیعی است، در نتیجه نشاندهنده تحت فشـــار بودن ذخیره مورد مطالعه است(King, 2007).و برای رسیدن به حداکثر محصول پایدار بایستی مقداری از میزان بهره برداری از ذخایر کاهش یابدو بهترین راه برای کاهش میزان بهره برداری و نرخ بهره داری، کاهش میزان فعالیت صیادی و کاهش مجوز صید است.یعنی کاهش ورودی به مجموعه صیادی است، تا بتوان خروجی آن یعنی صید را کنترل نمود(Jenning, 2000)
منابع:
1-بندانی، غ.، 1375.بررسی برخی خصوصیات بیولوژی ماهی شوریده در سواحل سیستان و بلوچستان و چابهار.
2-تقوی مطلق، الف. :ابطحی، ب. وحسینی، ه.، 1383. تخمین پارامترهای رشد ماهی شوریده در آبهای استانهای بوشهر ، هرمزگان و سیستان و بلوچستان .مجله علمی شیلات ایران ، شماره 4 سال سیزدهم، زمستان 1383
3-نیامیمندی، ن.، 1369. گزارش نهایی پروژه بررسی برخی از خصوصیات زیستی هشت گونه از ماهیان خلیج فارس.82 صفحه
4-Jenning, S., 2000, Marin Fisheries Ecology. Blackwell Science, 391P .
5-King, M., 2007. Fisheries Biology & Assessment and Management. Fishing News Press, 340P
6-Nasser, A., 1999. Status of exploration tunas at Agatti Island Lashadweep, Central Marine Fishery Research institute, kochin. Pp.69-73
7-Pauly, D., 1987. A review of the ELEFAN system for analysis of length –frequency date in fish and aquatic invertebrates.
8-Pauly, D., 1984.Once more on the comparison of growth in fish and invertebrates. Fishbyte, vol.2,NO. 1,21.
9-Sparre, P., 1998. Introduction to tropical fish stock assessment .part1-manual FAO Rome, italy.337P
10-Welcomme, R., 2001. Inland Fisheries Ecology and Management. Food and Agriculture organization united Nation by Blackwall Science.345