محصولات جانبی در فرآوری میگو ،کاربردها و ارزش اقتصادی

محصولات جانبی در فرآوری میگو ،کاربردها و ارزش اقتصادی
علی قوامپور-کارشناس مسئول تکثیر میگواداره توسعه میگو و آبزیان دریائی – شیلات خوزستان

در سال های اخیر بحث های فراوانی در خصوص توجیه اقتصادی صنعت پرورش میگو در محافل آبزی پروری ایران و جهان مطرح شده و جامعه آبزی پروری خوزستان نیز از این مباحث بی بهره نبوده است .بالطبع نرخ میگوی پرورشی نیز همچون دیگر کالاها تابع تقاضای بازار ،قدرت خرید قشر هدف و میزان تولید بوده و سخن گفتن از توجیه اقتصادی این محصول ،نیازمند تخصص در زمینه مربوطه بوده ،علاوه بر آن در این مقال نخواهد گنجید.لیکن بازار آبزیان پرورشی در کشورهای پیشرو مانند دیگر فرآورده های کشاورزی دستخوش تغییرات عمده ای از نظر شکلی(شکل عرضه فرآورده ها) و حتی ماهوی (نوع و زمینه مصرف فرآورده ها) گشته است که همه بواسطه رویکرد دست اندر کاران این صنعت در زمینه توجه به ارزش افزوده اینگونه محصولات است .در حقیقت میگو و ماهی نیز به همان مسیری هدایت شده اند که روزگاری پیش از این محصولات باغی ،صیفی ،دامی و حبوبات طی کرده و به همین سبب بعضاً اکنون به کالاهائی استراتژیک مبدل شده اند.همین رویکرد صنعت پرورش میگو را تا حد بسیار زیادی از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه ساخته است .به عبارتی اتصال محصول مزارع پرورش میگو به صنایع و زیر بخش های متنوع غذائی ،بهداشتی،دامی و داروئی سبب شده است حتی در شرایط بحران قیمت نیز ،به واسطه تقاضای زیر بخش های یاد شده ،زیان دهی بهره برداران و پرورش دهندگان به حداقل برسد.

پوسته میگو : زباله متعفن یا اکسیر پولساز؟

همه ساله حجم عظیمی از پسماند کارخانجات عمل آوری میگو در استانهای جنوبی در فصل پرورش (و یا حتی صید از دریا)تولید می شود.برخی مراکز فرآوری این پسماند را که عمدتاً شامل پوسته میگو هاست به مشتریانی تحویل می دهند که با کارخانجات تولید خوراک دام و طیور و آبزیان در ارتباط بوده و به نوعی این فضولات را بازیافت میکنند.اما عمده این مراکز یا از ارزش واقعی این زباله ها بی اطلاعند و یا نیازی به فرآوری و کسب سود بیشتر حس نمی کنند.اما امروزه نیازهای روز افزون جامعه بشری در کنار پیشرفت برق آسای شاخه های مختلف علوم کاربردی سبب شده ،آنچه از نظر بعضی،به عنوان زباله های متعفن کارگاههای عمل آوری و باعث آلودگی محیط زیست شناخته می شود،اکنون یکی از ارکان توسعه صنایع داروئی و بهداشتی محسوب گردد.این پسماندهای به ظاهر بی ارزش ،امروزه به مدد علم و تکنولوژی ،میلیون ها انسان را از خطرات جانی و زیست محیطی رهانیده ، علاوه بر آن ثروت کلانی را نصیب عرضه کنندگان خود می نمایند.متأسفانه همچون بسیاری دیگر از تولیدات غیر نفتی ،سهم کشور ما از این بازار در حد صفر بوده و حتی صاحبان صنایع شیلاتی در این حوزه تمایلی به سرمایه گذاری از خود نشان نمی دهند.قطعاً در آینده ای نزدیک سیل متقاضیان پوسته میگو نیز (همچون دیگر فرآورده های به ظاهر بی مصرف نظیر عروس دریائی ،جلبک های دریائی و ...)به سمت کشور سرازیر شده و عرضه کنندگان آن نیز بی آنکه در صدد افزایش سهم خود در ارزش افزوده محصولات نهائی باشند این اکسیر پولساز را به ثمن بخس در اختیار متقاضیان قرار میدهند.

رنگدانه های پوسته میگو :

از جمله ترکیبات بسیار ارزشمند در پوسته میگو ،رنگدانه ای به نام استازانتین (Astaxanthin) است.این رنگدانه حاوی کاروتن با رنگ نارنجی مایل به قرمز بوده و مسئول رنگ پس از پخت میگوها و یا به عبارتی بازار پسندی میگو است.اما همین ترکیب علاوه بر ارزش آن در ساخت غذای ماهیان پرورشی (از جمله قزل آلا)به عنوان یک آنتی اکسیدان بسیار قوی در صنایع داروئی و ساخت مکمل های غذائی جهت کاهش ریسک سکته های قلبی و بیماری های قلبی –عروقی مطرح بوده علاوه برآن محرک سیستم ایمنی و نیز عامل ضد التهاب به شمار می رود.استخراج این رنگدانه در صنایع داروئی با روش های شیمیائی نظیر حلالیت در چربی امکانپذیر بوده و هم اکنون در بعضی کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا نظیر تایلند،چین و هند و نیز برخی کشورهای اروپائی مثل آلمان، فرانسه ،بلژیک و مجارستان انجام می پذیرد.

استفاده از پوسته میگو در کشاورزی :

پسماند میگو در مراکز عمل آوری معمولاً حاوی پروتئین بالائی است. همین نکته سبب شده تا از آن به عنوان یکی از مواد اصلی در تهیه کمپوست(Compost) و کود کشاورزی به ویژه در تولید کرم استفاده گردد.از کرم های پرورش یافته در این کمپوست های مقوی در پرورش آبزیان بخصوص مولدین استفاده فراوانی می شود.تغییر دربالانس عناصر مغذی در این قبیل کودها طیف گسترده ای از مصرف در این زمینه را مهیا ساخته است.

کیتین و کیتوزان :

پوسته میگو حاوی ماده ای به نام کیتین است . این ماده پس از سلولز ،فراوان ترین پلی ساکارید موجود در طبیعت به شمار آمده و علاوه بر میگو ،از قارچها و بعضی سرپایان (سفالوپودا)نیز جداسازی گردیده است.از نظر شیمیائی این ماده را پلیمری از N- استیل گلوگز آمین می دانند که هرگاه تحت واکنش داستیلاسیون(استیل زدائی)قرار گیرد ماده ارزشمند دیگری به نام کیتوزان حاصل می شود.کیتوزان پلیمر گلوکزآمین است و حلالیت بیشتری(نسبت به کیتین در آب و حلالهای قطبی دارد). هردو این مواد بار الکتریکی مثبت دارند که همین امر سبب ایجاد پیوند با غشاءهای حاوی بار منفی گشته و اثرات مثبتی را به این مواد داده است .

مصارف کیتین و کیتوزان
الف :کیتین
-    کشاورزی : کیتین به عنوان یکی از افزودنیهای خاک ،محرک خوبی برای رشد برخی باکتریهای مفید است که سبب می شوند نماتودهای مضر خاک از بین بروند(مبارزه بیولوژیک)
]- مصارف بهداشتی و داروئی : کیتین را امروزه در نخهای جذبی بخیه ،بانداژهای سوختگی ،پوشش های ضد باکتری برای زخم های عفونی، و ساخت ورید های مصنوعی به کار می برند.همچنین در ساخت خمیر دندان های جدید(کشور آلمان)،و پوشک بچه نیز کاربرد دارد.
- صنایع آرایشی :   از کیتین در لنزهای آرایشی تماسی،پودرهای آرایش،انواع مرطوب کننده ها ،برق ناخن ،شامپو و کرم ها استفاده می نمایند.
ب : کیتوزان
-    کشاورزی : مبارزه بیولوژیک در خصوص کیتوزان نیز صادق است . از این ماده در افزایش قدرت دفاعی گیاهان باغی نسبت به قارچ زدگی استفاده می شود .
-    مصارف بهداشتی و داروئی : کیتوزان به عنوان منبع گلوکز آمین ،در مکمل های درمان روماتیسم مفصلی،اسپری های استنشاقی داروئی،و نیز به واسطه انعقاد سریع خون توسط آن ،در تولید بانداژهای مخصوص خونریزی کاربرد وسیعی یافته است.
-    صنعت : در فیلتراسیون آب ،کیتوزان سبب رسوب دهی و استخراج موادی همچون فلزات سنگین ،مواد نفتی،فسفر،مواد رنگی،اسیدهای آمینه ،پروتئین ها ،آفت کش ها و میکرو ارگانیسم ها میگردد.
-    صنایع غذائی : در تولید نکتار و آب میوه ، از کیتوزان جهت تصفیه و شفاف سازی محصول استفاده می شود.همچنین به تازگی از این ماده در تولید ورقه های پوشش قابل بازیافت (به جای پلاستیک ) در صنایع بسته بندی بهره گرفته شده است.
چندی پیش قرص ها و کپسولهائی تحت نام چیتوسان (که همان کیتوزان است) وارد بازار داروئی کشور گردید که ادعا می شد در لاغری و کاهش چربی خون مؤثر است .هرچند به دلیل ماهیت شیمیائی کیتوزان ،می توان چنین خاصیتی را متصور گردید،لیکن هنوز این ادعا اثبات نشده و نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

مقالات